PGS.TS Phạm Minh Hùng
   Phó Hiệu trưởng

Cùng với sự phát triển của đất nước, trong những năm qua, giáo dục đại học (GDĐH) nước ta đã có những đổi mới cơ bản, toàn diện trên tất cả các mặt. Chính điều đó đã tạo ra một diện mạo mới cho GDĐH Việt Nam trong những thập niên đầu của thế kỷ XXI.

            Để thực hiện Nghị quyết 14/2005NQ-CP của Chính phủ, GDĐH cần phải tiếp tục đổi mới nội dung, chương trình, phương pháp giảng dạy (PPGD), coi đây là nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách của toàn ngành, của từng trường đại học, từng khoa, từng tổ chuyên môn và từng giảng viên.
            Trường Đại học Vinh là một trong các trường đại học đi đầu trong đổi mới PPGD. Ngay từ năm 2002, Đảng uỷ Nhà trường đã ban hành Nghị quyết 240-NQ/ĐU về đổi mới PP dạy- học.
1.      Sự cần thiết phải đổi mới PPGD ở Trường Đại học Vinh    
             1.1.Yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước        
            Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X đã nhấn mạnh: “Đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá và phát triển kinh tế tri thức, tạo nền tảng để đưa nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020”.    
            Sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước đòi hỏi con người phải có nhiều năng lực mới: năng lực tư duy độc lập, năng lực tự học và tự cập nhật thường xuyên kiến thức mới, năng lực thích ứng với những thay đổi… Đây chính là những năng lực giúp con người Việt Nam “đi tắt đón đầu”, rút bớt khoảng cách lạc hậu so với các nước phát triển trong khu vực và trên thế giới.
            Trường đại học không thể đào tạo ra những con người như vậy nếu không đổi mới PPGD.
            1.2. Yêu cầu của sự phát triển khoa học - công nghệ
            Một trong những đặc điểm nổi bật của thời đại chúng ta là sự phát triển như vũ bão của khoa học- công nghệ. Các cuộc cách mạng khoa học trên các lĩnh vực: tin học, truyền thông, công nghệ… không chỉ làm thay đổi mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội mà còn có tác động mạnh mẽ đến PPGD ở đại học. Dưới ảnh hưởng của các cuộc cách mạng khoa học, nhiều phương tiện kỹ thuật dạy học hiện đại xuất hiện. Việc sử dụng các phương tiện như: Hệ thống nghe nhìn, công cụ tin học đa phương tiện Multimedia, mạng intranet, internet… trong quá trình đào tạo đòi hỏi phải đổi mới cách dạy, cách học ở đại học.
 1.3. Yêu cầu của sự hội nhập GDĐH trong khu vực và trên thế giới                   
           Xu hướng của GDĐH ở các nước phát triển trong khu vực và trên thế giới là ngày càng có sự tiêu chuẩn hoá cao. Ở từng yếu tố của quá trình đào tạo đều có những chuẩn mực và tiêu chí để kiểm soát, đánh giá chất lượng, hiệu quả đào tạo. Ngay cả PPGD cũng được xác định theo những chuẩn mực và tiêu chí nhất định, như tỉ lệ giữa giờ lên lớp và giờ tự học của sinh viên (SV), mức độ phát huy vai trò chủ động, sáng tạo của người học trong phát hiện và giải quyết vấn đề, mức độ sử dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy…
            Trong khi đó, PPGD ở nhiều trường đại học Việt Nam vẫn theo lối truyền thụ một chiều, “nhồi nhét” kiến thức, khiến cho GDĐH có khi bị coi là “phổ thông cấp 4”.
            Vì thế, để sớm xây dựng được một nền GDĐH chất lượng cao, ngang tầm khu vực và vươn dần tới trình độ quốc tế, tạo điều kiện cho sự hội nhập, đòi hỏi chúng ta phải tiếp tục đổi mới một cách cơ bản và toàn diện, trên tất cả các mặt, trong đó có đổi mới về PPGD.  
           1.4. Yêu cầu của phương thức đào tạo theo hệ thống tín chỉ       
            Đào tạo theo hệ thống tín chỉ là một phương thức đào tạo tiên tiến, tạo điều kiện thuận lợi để người học tích luỹ kiến thức, chuyển đổi ngành nghề, liên thông, chuyển tiếp tới các cấp học tiếp theo ở trong nước và ngoài nước.
           Thực hiện phương thức đào tạo này, đòi hỏi phải đổi mới mạnh mẽ việc tổ chức giảng dạy - học tập. Trong đó cần đặc biệt quan tâm đến việc sử dụng các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học có nhiều khả năng phát huy tính tích cực, độc lập, sáng tạo của SV; đồng thời tăng cường khâu tổ chức cho SV tự học, tự nghiên cứu.
           2. Những định hướng đổi mới PPGD ở Trường Đại học Vinh                             
            Việc đổi mới PPGD ở Trường Đại học Vinh được xuất phát trên những định hướng lớn sau đây:
            2.1. Phải tiến hành đổi mới một cách đồng bộ                                                                  
            PPGD là một yếu tố của của quá trình đào tạo đại học, có mối quan hệ với các yếu tố khác. Do đó muốn đổi mới PPGD, không thể không đổi mới mục tiêu, nội dung, chương trình, đào tạo; xây dựng và phát triển đội ngũ giảng viên (GV); cơ sở vật chất thiết bị phục vụ đào tạo; kiểm tra đánh giá kết quả đào tạo…  
            Điều rõ ràng là việc đổi mới PPGD ở đại học chỉ thực hiện được khi:
            - Mục tiêu của các trường đại học hướng vào việc đào tạo nhân lực tư duy, nhân lực tạo nghiệp;
             - Các học phần có đủ tài liệu, giáo trình và tài liệu tham khảo được biên soạn dưới dạng những vấn đề, tình huống có vấn đề;
             - Nhà trường có những thiết bị dạy học mới như overhead, projector, multimedia;
            - Việc kiểm tra, đánh giá nhằm vào lĩnh vực nhận thức bậc cao của SV (áp dụng, phân tích, tổng hợp, đánh giá);
            - Bản thân GV phải nắm vững các PPGD mới và quan tâm đến dạy cách học cho SV.                                                                   
            2.2. Phải hướng vào việc phát huy tính tích cực, chủ động của SV, tránh lối truyền thụ một chiều, nhồi nhét kiến thức, tiến tới dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề
            Có thể xem đây là định hướng cơ bản nhất cho việc đổi mới PPGD ở Trường Đại học Vinh nhằm tạo ra khâu đột phá, từ bỏ thói quen thụ động, chuyển sang cách học có nghiên cứu, tích cực, chủ động. Theo định hướng này, đòi hỏi:
            - Phải đổi mới cách dạy của GV                  
            GV phải dạy cho SV năng lực nhận thức, năng lực tư duy sáng tạo. Muốn thế người giảng viên phải nắm vững năng lực nhận thức, năng lực tư duy của SV và phải biết áp dụng các phương pháp khác nhau, tuỳ theo mục tiêu, tính chất của môn học, đặc điểm của người học, lớp học…
            - Phải đổi mới cách học của SV                                                      
            Trong cách học của SV cần chú trọng đến phương pháp tự học. Có hình thành được phương pháp tự học, SV mới có thể thích ứng nhanh với phương thức đào tạo theo hệ thống tín chỉ và việc học tập suốt đời, trong bối cảnh khoa học- kỹ thuật phát triển mạnh mẽ. Bên cạnh tự học, cần phải chú ý đến “cùng học”. Cùng học (theo nhóm, tổ, lớp) mới rèn luyện cho SV khả năng hợp tác, khả năng thuyết phục và khả năng quản lý.
            - Phải giảm bớt thời gian học tập trên lớp, dành thêm thời gian tự học, tự nghiên cứu của SV.            
           Trong phương thức đào tạo theo hệ thống tín chỉ, thời gian học tập trên lớp của SV chỉ chiếm 50%, còn lại dành cho các hoạt động học tập độc lập khác. Vì thế, SV phải kế hoạch hoá các hoạt động học tập độc lập này để hoàn thành những nhiệm vụ học tập (cá nhân, nhóm) khác nhau.
           2.3. Phải có bước đi và mức độ thích hợp cho việc đổi mới PPGD  
           Hiện nay, nhiều trường đại học, trong đó có Trường Đại học Vinh còn có khó khăn về giáo trình, tài liệu học tập của SV, về đội ngũ GV (nhất là đối với những ngành mới) và về cơ sở vật chất, thiết bị … trong khi quy mô đào tạo không ngừng tăng lên. Điều đó, đòi hỏi việc đổi mới PPGD ở đại học phải có bước đi và mức độ thích hợp, cụ thể là:
             - Cần xác định đổi mới PPGD ở đại học là một quá trình lâu dài, phức tạp. Kinh nghiệm của các nước trên thế giới cho thấy, muốn thay đổi một cách dạy, một cách học (ví dụ, chuyển từ dạy học thụ động sang dạy học tích cực) ở đại học phải mất nhiều năm. Điều đó lưu ý chúng ta không nên nóng vội nhưng cũng cần phải khẩn trương ở những khâu có thể cải tiến, “đột phá” ngay được.
             - Lựa chọn các môn học, các tổ bộ môn, các khoa có điều kiện triển khai trước việc đổi mới PPGD để rút kinh nghiệm cho toàn trường.
             - Tiến hành đổi mới PPGD theo các mức độ khác nhau:                
          +) Thuyết trình có đàm thoại thảo luận;
             +) Tổ chức dạy học theo cách hướng dẫn SV học tập là chính;
          +) Tổ chức dạy học theo hướng phát hiện và giải quyết vấn đề;
             +) Tổ chức dạy học theo hướng nghiên cứu…   
3.      Những kết quả bước đầu trong việc đổi mới PPGD ở Trường Đại học Vinh 
             Trước khi đổi mới PPGD, phần lớn GV của Nhà trường chỉ sử dụng PP thuyết trình, giảng giải như một PP chủ yếu và gần như là duy nhất. Các PP khác không được sử dụng hoặc sử dụng ở mức độ rất hạn chế. GV chỉ dạy lý thuyết, đơn thuần là cung cấp khái niệm. Phần thực hành và rèn luyện kỹ năng do nhiều lý do khác nhau nên còn ít được chú ý. Vì thế, kiến thức mà SV tiếp thu được không vững chắc, đặc biệt khó hình thành được những kỹ năng cần thiết. Với cách dạy học truyền thống đó, phần lớn SV mới chỉ nắm được những tri thức lý thuyết chung chung; khả năng tư duy độc lập, sáng tạo; khả năng khái quát hoá, trừu tượng hoá tri thức và thực hành của SV còn hạn chế.
            Kết quả điều tra về khả năng khái quát hoá, trừu tượng hoá tri thức và thực hành của SV cho thấy: chỉ có 12% SV ở mức độ khá, 44% SV ở mức độ trung bình và 43,8% SV ở mức độ yếu.
            Sau khi đổi mới PPGD, Trường Đại học Vinh đã thu được những kết quả ban đầu nhưng rất vững chắc, cụ thể như sau:
            3.1. Làm thay đổi nhận thức của GV     
            Đa số GV đều ý thức được sự cần thiết phải đổi mới PPGD. Nếu không đổi mới PPGD thì không thể nâng cao được chất lượng đào tạo. GV cũng nhận thức được đổi mới PPGD thực chất là một cuộc cách mạng trong giáo dục nói chung và trong trường đại học nói riêng. Đổi mới PPGD đòi hỏi mỗi GV phải biết tự vượt mình, phải đầu tư nhiều công sức cho việc tổ chức quá trình học và tự học, tự nghiên cứu của SV, thông qua sử dụng hợp lý các PP, hình thức dạy học.
            3.2. Các PPGD truyền thống được cải tiến, các PPGD mới được đưa vào sử dụng một cách rộng rãi
           Đổi mới PPGD không có nghĩa là gạt bỏ, phủ nhận sạch trơn các PPGD truyền thống. Tuy nhiên cũng không thể sử dụng các PPGD truyền thống như trước đây. Vì thế, trong quá trình giảng dạy, GV đã biết kết hợp sử dụng PP thuyết trình với PP đàm thoại, thảo luận.
            Các PPGD mới như: PP thảo luận nhóm, PP giải quyết vấn đề, PP hợp tác, PP tình huống, PP nghiên cứu… cũng được đưa vào sử dụng ngày càng phổ biến ở các ngành đào tạo cũng như ở GV của Nhà trường. Với việc sử dụng ngày càng nhiều PPGD mới đã dần dần thay đổi cách dạy, cách học của GV và SV theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động của người học, lấy người học làm trung tâm.
           3.3. Công nghệ thông tin được khai thác, phục vụ đắc lực cho đổi mới PPGD        
            Việc đổi mới PPGD sẽ không mang lại hiệu quả cao, nếu không có sự hỗ trợ đắc lực của công nghệ thông tin (CNTT). Ý thức được vai trò quan trọng của CNTT nên trong những năm qua, Trường Đại học Vinh đã tập trung đầu tư xây dựng hạ tầng CNTT nhằm phục vụ tốt hơn công tác quản lý nhà trường nói chung, quản lý đào tạo theo hệ thống tín chỉ và đổi mới PPGD nói riêng. Đến nay, Nhà trường đã có gần 50% các lớp học có hệ thống âm thanh, thiết bị trình chiếu, máy tính, Projector lắp cố định, có các phòng học trực tuyến…tạo điều kiện thuận lợi cho việc đổi mới PPGD của GV. Hệ thống thông tin nội bộ, mạng Internet, trang Web, các thiết bị thí nghiệm, thực tập… của Nhà trường cũng đang được hoàn thiện.
           3.4. Công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của SV thực sự trở thành động lực cho đổi mới PPGD         
           Cùng với việc đổi mới PPGD, Trường Đại học Vinh cũng đã đẩy mạnh  đổi mới PP kiểm tra, đánh giá và coi đây là khâu đột phá để nâng cao chất lượng đào tạo. Nhà trường đã chọn việc làm đầu tiên là lập lại nền nếp kỉ cương trong thi cử, chấm dứt tình trạng sau mỗi buổi thi “phao thi rơi trắng sân trường”. Tiếp theo là xây dựng ngân hàng đề thi cho các học phần của tất cả các ngành đào tạo theo hướng tổng hợp kiến thức, trong đó đề thi của nhiều học phần được biên soạn dưới hình thức trắc nghiệm khách quan; tách các khâu dạy và thi độc lập với nhau, tổ chức thi trên máy…Chính việc đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá đã buộc cả người dạy lẫn người học phải đổi mới PPGD và PP học tập.
           3.5. Cách học của SV đã được đổi mới theo hướng tự học, tự nghiên cứu               
            Từ những đổi mới về PPGD, PP kiểm tra, đánh giá mà PP học tập của SV cũng có sự đổi mới. SV đã ý thức được rằng không thể đạt kết quả cao trong học tập nếu như vẫn tiếp tục duy trì cách học cũ: Lên lớp chỉ để ghi bài, khi nào thi mới đưa vở ra, học cấp tập một hai buổi cho thuộc để chép đúng, chép đủ ra bài làm.     
            Bên cạnh đó, phương thức đào tạo theo hệ thống tín chỉ cũng đòi hỏi SV phải tăng cường tự học, tự nghiên cứu.
            Kết quả điều tra về kỹ năng tự học, tự nghiên cứu của SV cho thấy có 22% SV ở mức độ tốt, 37%  ở mức độ khá, 33% SV ở mức độ trung bình và chỉ có 8 % SV ở mức độ yếu.
            Tóm lại: Đổi mới PPGD là một yêu cầu tất yếu đối với các trường đại học trong giai đoạn hiện nay. Những kết quả trong đổi mới PPGD mà Trường Đại học Vinh đã đạt được tuy mới chỉ bước đầu nhưng đã khẳng định chủ trương và bước đi của Nhà trường là hoàn toàn đúng đắn.
    
TÀI LIỆU THAM KHẢO
 
  1. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2006.
  2. Nghị quyết số 14/2005/NQ-CP của Chính phủ về đổi mới cơ bản và toàn diện giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn 2006-2020.
  3. Nghị quyết số 240-NQ/ĐU của Đảng uỷ Trường Đại học Vinh về đổi mới phương pháp dạy học.